فاجعه مرگ سیمبان‏‌ها، هر چند ماه یک‏‌بار به تیتر رسانه‏‌های حوزه نیرو تبدیل می‌شود؛ فاجعه‏‌ای که سال‌هاست تکرار شده و جان چند سیمبان را گرفته است.

اما دردناک‏‌تر از خود این حوادث، فراموش شدن سریع آنها بدون بررسی علل ریشه‏‌ای و ارائه راهکارهای موثر است. این افراد که گاه و بیگاه آنها را روی دکل‏‌ها در حال کار می‏‌بینیم، با خطرات جدی و مرگباری دست و پنجه نرم می‌کنند. به باور کارشناسان این خطرات متاثر از عوامل مختلفی هستند که نیازمند اهتمام اداره برق، شرکت توزیع برق و خود سیمبان‏‌هاست.
فراموشی یک فاجعه تکراری
بررسی‌‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد که درآمد سیمبان‌‌ها به سابقه کار و نوع قرارداد استخدامی آنها بستگی دارد. در حال حاضر، یک سیمبان با ۵ سال سابقه فعالیت، دستمزدی بین ۱۶ تا ۱۸ میلیون تومان دریافت می‌کند. نکته قابل‌توجه این است که برای جذب در این حرفه، مدرک تحصیلی تخصصی برق الزامی نیست و دارندگان مدرک دیپلم و بالاتر می‌توانند با گذراندن دوره آموزشی به این حرفه وارد شوند. البته از آنها تعهد گرفته می‌شود تا پایان دوره خدمت در موقعیت شغلی سیمبانی باقی بمانند و خدمت کنند.

نبود دوره‌های آموزشی در طول خدمت سیمبان‌‌ها
حسین افضلی، کارشناس صنعت برق، در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد»‌‌ گفت: برای رسیدن به استاندارد نهایی در هر فعالیتی، باید تمامی فرآیندهای آن استاندارد باشند و باید ببینیم آیا فرآیند برق‌‌رسانی در کشور ما از فرآیندهای استاندارد تشکیل شده است؟ به گفته او، یکی از علل مهم در مرگ سیمبان‌‌ها، نبود دوره‌‌های آموزشی در طول خدمت است. او در این باره گفت: دانش به‌‌روز و کافی می‌تواند تا حد زیادی از بروز حوادث مختلف جلوگیری کند و حتی سیمبانی با ۱۰ سال سابقه فعالیت نیز ممکن است بخشی از دانش خود، به‌‌ویژه دانش مربوط به مدیریت بحران را فراموش کرده و از فناوری‌‌های جدید عقب مانده باشد.افضلی معتقد است بخش عمده‌‌ای از این حوادث به حواس‌‌پرتی در زمان کار مربوط می‌شود. به گفته او، مشکلات اقتصادی و اجتماعی به شدت روی سیمبان‌‌ها تاثیر می‌‌گذارد و همین موضوع یکی از علل اصلی بروز حوادث است. او افزود: برای رعایت تمامی اصول فنی و حرفه‌‌ای، لازم است مسوولان ایمنی سازمان اداره برق به سیمبان‌‌ها در هنگام کار سر بزنند و اگر مشکل یا خطایی در رعایت اصول ایمنی دیدند، تذکر دهند. به گفته این کارشناس، حتی سیمبان‌‌های باتجربه هم از خطر در امان نیستند و در این شغل، اولین اشتباه می‌تواند آخرین اشتباه باشد.

شرایط قطعی برق و الزامات کار سیمبان‌‌ها
امین گشتی، مشاور حفاظت فنی و خدمات ایمنی برق مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی بهداشت کار و مشاور فنی دادگستری، در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» گفت: ‌‌ عوامل مختلفی به برق‌‌گرفتگی یا فوت همکاران سیمبان در بخش توزیع منجر می‌شود. به گفته او، به هیچ عنوان نباید شرکت توزیع قبل از اطمینان از قطعی برق و خاموشی شبکه  به‌‌ویژه در بخش فشار متوسط، عملیاتی را انجام دهد. این موضوع باید با هماهنگی‌‌های لازم اتفاق بیفتد. او معتقد است اینکه یک قطعی به صورت برنامه‌‌ریزی نشده پیش بیاید، یا به خاطر مدیریت بار قسمتی از شبکه بی‌‌برق شود و شرکت توزیع بخواهد از این فرصت به نفع خود استفاده کند، کار درستی نیست و می‌تواند به مرگ سیمبان منجر شود.گشتی بیان کرد: آموزش کسانی که به عنوان سیمبان کار می‌کنند درباره ایمنی برق، به کارگیری تجهیزات حفاظت فردی و تست شبکه، قبل از شروع کار ضروری است. به گفته او، چه در بخش فشار ضعیف و چه در بخش فشار متوسط، فازمترها و نشانگرهایی وجود دارد که نشان می‌دهند شبکه بی‌‌برق یا برق‌‌دار است.او افزود: سیمبان‌‌ها حتما پیش از اینکه برای انجام کار به بالای تیر صعود کنند، باید بررسی کنند که طرفین محل تیری که قرار است روی آن فعالیتی انجام شود حداقل از دو نقطه، به صورت موثر به زمین متصل شده باشد .این مشاور فنی دادگستری گفت: مورد دیگر، عدم‌به‌‌کارگیری تجهیزات حفاظت فردی است که تعمدا یا سهوا از سوی سیمبان‌‌ها رخ می‌دهد. به گفته او، حتما باید ناظری بالای سر کسی که به عنوان سیمبان روی شبکه کار می‌کند، قبل از صعود به ارتفاع حضور داشته باشد و تذکرات لازم  را  درباره به‌‌کارگیری کلاه، کمربند، کفش، دستکش و سایر تجهیزات حفاظت فردی بدهد.

به گفته او، کسی که از دستکش و کمربند ایمنی استفاده می‌کند، دچار برق‌‌گرفتگی و سقوط از ارتفاع نخواهد شد.گشتی با اشاره به اینکه توجه به استفاده از افراد باتجربه مهم است ،گفت: شخصی که تازه استخدام شده و تجربه‌ زیادی ندارد، نباید برای کار روی قسمت‌‌های برق‌‌دار شبکه فرستاده شود و به تنهایی کار کند. وی افزود: در کنار شخصی که روی شبکه کار می‌کند یا از تیر بالا رفته، حتما باید کسی حضور داشته باشد که از دور بر کار نظارت کند تا اگر اتفاقی رخ داد بتواند تذکرات لازم را بدهد.او درباره استفاده از بالابر نیز بیان کرد: در مواردی که احتمال برخورد با شبکه برق‌‌دار وجود دارد نیز باید شخصی از دور نظاره‌‌گر باشد که در صورت احتمال برخورد تذکرات لازم را بدهد.گشتی معتقد است آنچه باعث از دست رفتن جان همکاران سیمبان می‌شود از نظر عدم‌رعایت نکات ایمنی و استفاده صحیح از تجهیزات حفاظت فردی معطوف به خودشان است و یک قسمت دیگر به سیستم تصمیم‌گیری‌های کلان مربوط است که الزامات کافی را فراهم نمی‌‌کند و با قانون‌گذاری بازدارنده، اقدامات تنبیهی مناسب در نظر نمی‌گیرد تا از تکرار برخی رویه‌‌های غلط جلوگیری شود. به گفته این کارشناس برق، تجهیزات ایمنی فرسوده و غیراستاندارد، نیروی انسانی کم و حجم کار زیاد هم به عنوان موارد مهم باید مورد توجه قرار گیرد.

اختصاص اعتبارات ویژه به حوزه HSE
معاون HSE دفتر مدیریت بحران، پدافند غیرعامل و HSE شرکت توانیر در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» گفت: رعایت نکردن اصول ایمنی یکی از عواملی است که در ۹۰‌درصد از حوادثی که در صنعت برق روی می‌دهد، نقش دارد.حسین نوری میرطاهری معاون HSE دفتر مدیریت بحران، پدافند غیرعامل و HSE شرکت توانیر گفت: رعایت نکردن دستورالعمل‌‌ها و الزامات ایمنی و استفاده نادرست و ناکافی از لوازم حفاظت فردی‌‌ و گروهی منجر به ایجاد حادثه می‌‌شود.وی افزود: البته باید به این نکته توجه داشت که در مبحث آنالیز علل ریشه‌‌ای حوادث (RCA) هیچ حادثه‌‌ای تک علتی نیست. در واقع می‌توان گفت در وقوع هر حادثه‌‌ای  سلسله نقایص و کمبودها (سلسله علل) همزمان یا با یک توالی زمانی رخ می‌دهد که زمینه‌‌ساز بروز حادثه هستند.  نوری میرطاهری با بیان اینکه در تقسیم‌‌بندی‌‌هایی که برای علل وقوع حوادث وجود دارد می‌توان به علل مستقیم، علل غیرمستقیم، علل زمینه‌‌ای و علل ریشه‌‌ای اشاره کرد، گفت: در واقع بر اساس تجزیه و تحلیل‌‌‌‌هایی که در دفتر مدیریت بحران، پدافند غیرعامل و HSE روی حوادث انجام شده، در بیش از ۹۰‌درصد حوادث، رعایت نکردن اصول ایمنی یکی از علت‌‌های بروز حادثه بوده است.

وی افزود: بر اساس  بررسی عللی که در حوادث عمده به‌‌ویژه در حوادث منجر به جرح، قطع عضو و ناتوانی دائمی نقش دارد، علاوه بر رعایت نکردن اصول ایمنی می‌توان به ضعف در سرپرستی، نظارت و استفاده از تجهیزات حفاظت فردی و گروهی و آموزش ناکافی (یکی از مهم‌ترین علل ریشه‌‌ای) اشاره کرد. معاون HSE دفتر مدیریت بحران، پدافند غیرعامل و HSE شرکت توانیر گفت: در زمینه بروز حوادث در دنیا به تعداد حوادث رجوع نمی‌شود بلکه به شاخص‌‌هایی مراجعه می‌شود که تکرار، فرکانس و وفور را با شدت حوادث ترکیب می‌کند، به عبارت دیگر در یک کسب و کار، صنعت یا شرکت ممکن است تعداد حوادث بالا باشد اما همه حوادث، جزئی باشند اما در یک شرکت، صنعت یا کسب و کار مشابه ممکن است تعداد حوادث از تعداد انگشتان دست هم کمتر باشد، اما معدود حوادث رخ داده دارای شدت بسیار بالا مانند فوت، قطع عضو و... باشند.

بر این اساس شرکت‌های صنعت برق  درحال حاضر در حال محاسبه شاخص بین‌المللی شدت-تکرار حادثه (FSI) هستند که پس از محاسبه، نتیجه آن متعاقبا اعلام خواهد شد؛ اما آنچه اهمیت دارد این است که میزان حوادث از ابتدای سال تاکنون نسبت به بازه زمانی مشابه سال گذشته با توجه به اختصاص اعتبارات ویژه در حوزه HSE به طور میانگین ۱۵‌درصد کاهش داشته است.وی با اشاره به تلاش مدیران ارشد صنعت برق برای به حداقل رساندن نرخ وقوع حوادث و پیامدهای آن افزود: در جدیدترین اقدام برای پیشگیری از وقوع حوادث و ارتقای ایمنی و سلامت نیروهای عملیاتی به‌‌ویژه سیمبان‌‌ها، ‌هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان برای خرید ۱۵۰ دستگاه بالابر به دستور مدیرعامل به شرکت‌های توزیع نیروی برق اختصاص یافت.نوری میرطاهری در تشریح نقش خرید ۱۵۰ دستگاه بالابر در ارتقای ایمنی و سلامتی نیروهای عملیاتی گفت: بر اساس تجزیه و تحلیل‌‌های معاونت HSE دفتر مدیریت بحران، پدافند غیرعامل و HSE شرکت توانیر، اغلب حوادث روی داده برای سیمبان‌‌ها مربوط به عملیات‌‌هایی بودند که در مناطق روستایی انجام شدند؛ در روستاها به علت آبیاری مزارع و استفاده از کود، سم و آفت‌‌کش‌‌ها، خورندگی خاک و در پی آن خوردگی و فرسودگی پایه‌‌ها بیشتر شده که در افزایش خطر سقوط از ارتفاع و در نتیجه بروز حوادث برای نیروهای عملیاتی نقش دارد. وی افزود: بنابراین با خرید این ۱۵۰ دستگاه بالابر، تعداد صعود و فرودها در سطح شرکت‌های توزیع نیروی برق به طرز چشمگیری کاهش یافته که به ارتقای ایمنی و سلامتی نیروهای عملیاتی می‌‌انجامد.

نوری میرطاهری همچنین درباره برگزاری آموزش برای نیروی انسانی در بخش گروه‌‌های عملیاتی گفت: نیروهای زیرمجموعه شرکت‌های صنعت برق در این زمینه آموزش‌‌های لازم عملی و کاربردی را می‌‌گذرانند، اما متاسفانه در بررسی حوادث شاهد هستیم که نیروهای پیمانکار آموزش‌‌های کافی را پشت سر نگذاشته‌‌اند.معاون HSE دفتر مدیریت بحران، پدافند غیرعامل و HSE درخصوص ضرورت جذب نیروی انسانی موردنیاز در این بخش گفت: با رایزنی با وزارت نیرو درحال اصلاح ساختار سازمانی، اصلاح قراردادها و جذب نیروی انسانی متخصص در این بخش هستیم.نوری میرطاهری تاکید کرد: به منظور حفظ پایداری شبکه برق و حداقل کردن زمان خاموشی، کار نیروهای عملیاتی دارای استرس ذاتی است که این استرس می‌تواند یکی از علل حوادث باشد.

چاره چیست؟
بررسی مجموع نظرات کارشناسان نشان می‌دهد مرگ سیمبان‌‌ها معلول چند عامل کلیدی است: نخست، عدم‌رعایت اصول اولیه ایمنی که گاه از سوی خود سیمبان‌‌ها و گاه به دلیل فشارهای کاری از سوی مدیران رخ می‌دهد. دوم، نبود نظارت کافی بر عملکرد این افراد در حین کار که باعث می‌شود خطاهای کوچک به فجایع بزرگ تبدیل شود. سوم، کمبود آموزش‌‌های مستمر و به‌‌روز که به‌ویژه در مورد نیروهای پیمانکاری بیشتر به چشم می‌‌خورد و در نهایت مشکلات اقتصادی و معیشتی که بر تمرکز و دقت این افراد تاثیر منفی می‌‌گذارد.با این حال به نظر می‌رسد مهم‌ترین مشکل در این حوزه، نه فقدان راهکار، بلکه نبود اراده جدی برای حل این مشکل است. شرکت‌های توزیع برق در تلاش برای کاهش زمان خاموشی‌‌ها، گاه اصول اولیه ایمنی را نادیده می‌‌گیرند. همچنین استفاده از تجهیزات فرسوده و غیراستاندارد، به کارگیری نیروهای کم‌‌تجربه و بدون آموزش کافی و عدم‌نظارت دقیق بر عملکرد پیمانکاران، همگی نشان از کم‌‌توجهی به جان سیمبان‌‌ها دارد. خروج از این وضعیت، پیش از هر چیز نیازمند تغییر نگاه مدیران ارشد صنعت برق به مقوله ایمنی است. اینکه ایمنی نه به عنوان یک هزینه اضافی، بلکه به عنوان سرمایه‌گذاری برای حفظ نیروی انسانی متخصص دیده شود. در کنار این تغییر نگرش، لازم است سازوکارهای نظارتی قوی‌‌تری برای کنترل عملکرد پیمانکاران تعریف شود، آموزش‌‌های مستمر و کاربردی برای تمام سیمبان‌‌ها در نظر گرفته شود و از همه مهم‌تر، با تامین تجهیزات استاندارد و ایمن، جان این افراد زحمت‌‌کش در معرض خطر قرار نگیرد.نکته پایانی اینکه تا زمانی که مرگ سیمبان‌‌ها صرفا به خبری گذرا در رسانه‌‌ها تبدیل می‌شود و پس از مدت کوتاهی به فراموشی سپرده می‌شود، نمی‌توان انتظار تغییر اساسی در این وضعیت داشت.