امروزه نیروی انسانی کارآمد و متخصص یکی از ملزومات برای پیشرفت و توسعه در هر کشوری است، بنابراین همواره دولتمردان و سیاستگذاران افراد جامعه را به فرزندآوری تشویق می‌کنند و گاهی مشاهده شده در کشورهای توسعه‌یافته سیاست‌های تشویقی برای زوجین در نظر گرفته می‌شود.
بسیاری از کشورها زمانی که نرخ جمعیتی آن‌ها به زیر ۱.۵ رسید، دیگر نتوانستند باوجود اعمال سیاست‌های تشویقی به بالای این عدد برسند و این در آینده زنگ خطر پیری جمعیت را افزایش می‌دهد.
کشور ایران در دهه شصت شاهد رشد چشمگیر آمار زاد و ولد بود، به‌گونه‌ای که در اواخر این دهه سیاست کنترل جمعیت در کشور اعمال شد و خانوارهای که تعداد فرزندان آن‌ها از یک تعداد خاص بالاتر بود از یکسری خدمات محروم می‌شدند، این طرح نیز همانند سایر طرح‌ها مخالفان و موافقان زیادی داشت.
باتوجه به اینکه سیاست‌گذاری صحیحی از سوی متولیان امر برای آموزش، تحصیل، اشتغال، ازدواج و ... متولدین دهه شصت در کشور صورت نگرفت، متولدین این دهه را با چالش‌های بسیار بزرگی مواجه کرد که به‌نظر می‌رسد این چالش‌ها پایانی ندارد و هم‌چنان با آن درگیر هستند.
اما با اعمال سیاست‌های کنترل جمعیت با شعار " فرزند کمتر- زندگی بهتر" در اواخر دهه شصت، شاهد کاهش نرخ موالید در دو دهه گذشته در کشور بودیم، این کاهش موالید زنگ خطر پیری جمعیت در ایران را به صدا درآورد و سیاستگذاران مجددا در حال دعوت مردم به فرزندآوری هستند، اما تجربه ناموفق تشویق مردم به افزایش جمعیت و فرزندآوری در دهه شصت و چالش‌های متعدد برای متولدین این دهه نشان داد که افزایش جمعیت بدون برنامه‌ریزی می‌تواند مشکل‌آفرین باشد.
در برنامه اول توسعه کشور یکی از مهم‌ترین رویکردها تحدید نسل و تنظیم خانواده بود
قربانعلی روغنی معاون مدیرکل آمار سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه هیچ برنامه‌ریزی بدون آمار امکانپذیر نیست، اظهار کرد: در ایران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی شش برنامه عمرانی نوشته شده بود، برنامه عمرانی اول در سال ۱۳۲۷ تا سال ۱۳۳۴ و برنامه عمرانی دوم برای سال‌های ۱۳۳۴ نوشته شد، در این دو برنامه توسعه‌ای بدون در نظر گرفتن آمارهای جمعیتی تدوین شده بود، بنابراین کارشناسان این حوزه به خلاءهای آمارهای جمعیتی پی بردند.
وی افزود: بنابراین یک موسسه برای تهیه و انتشار آمارهای جمعیتی در کشور تاسیس شد و برنامه سوم، چهارم، پنجم و ششم توسعه بر اساس همین آمارها تهیه و تدوین شد، که برنامه ششم توسعه با پیروزی انقلاب اسلامی عملا اجرایی نشد، پس از پیروزی انقلاب اسلامی برنامه‌های تحدید نسل( محدود کردن جمعیت) شاهنشاهی متوقف شد.
روغنی با اشاره به اینکه تا پایان جنگ تحمیلی تمام توان کشور صرف مقابله با دشمنان بعثی شد، عنوان کرد: به همین دلیل برنامه مدونی در کشور تا پایان جنگ تعریف نشد، پس از اتمام جنگ اولین برنامه توسعه‌ای کشور برای سال‌های ۶۸ تا ۷۲ تدوین شد، قبل از تدوین این برنامه نتایج سرشماری سال ۱۳۶۵ منتشر شده و آمارها حاکی از این بود که انفجار جمعیتی در ایران رخ داده است.
این کارشناس آمارهای رسمی، با اشاره به اینکه طبق آمارها رشد جمعیت کشور در سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ حدود ۳.۹۱ درصد و در چهارمحال و بختیاری حدود ۵ درصد بود، یادآور شد: مسئولان وقت معتقد بودند که با این روند رشد جمعیت، امکانات کشور پاسخگوی نیازهای جمعیت نیست، طبیعتا اگر جمعیت با این روند افزایش پیدا می‌کرد در آینده با مشکل مواجه می‌شدیم.
وی اضافه کرد: بنابراین در برنامه اول توسعه کشور یکی از مهم‌ترین رویکردها تحدید نسل و تنظیم خانواده بود، هدف‌گذاری در این برنامه رسیدن نرخ رشد جمعیت کشور به ۲.۹ درصد بود، باتوجه به تنگناهای اقتصادی در کشور این برنامه زودتر از موعد محقق شد و رشد جمعیت به کمتر از ۲ درصد رسید.
روغنی با بیان اینکه برنامه دوم توسعه برای سال‌های ۱۳۷۴ تا ۷۸ زمانی تدوین شد که هنوز نتایج سرشماری سال ۱۳۷۵ منتشر نشده بود و ذهنیت مسئولان در زمان تدوین این برنامه آمارهای سال ۱۳۵۵ تا ۶۵ بود، توضیح داد: بنابراین رویکرد توسعه‌ای همان رویکرد برنامه اول بود، پس از انتشار نتایج سرشماری عملا در مورد مباحث مدیریت جمعیت سکوت اختیار کردند، اما تبلیغات مربوط به کاهش جمعیت و تنظیم خانواده هم‌چنان در ذهن مردم باقی مانده بود.
معاون مدیرکل آمار سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی چهارمحال و بختیاری افزود: قبل از تدوین برنامه ششم توسعه مقام معظم رهبری برای بحث پیری جمیعت هشدارهایی را به دولت و مجلس دادند، بنابراین در این برنامه مباحثی نظیر مدیریت جمیعت، مشوق برای ازدواج و فرزندآوری در نظر گرفته شد، اما متاسفانه در اجرای این سیاست‌ها به خوبی عمل نشد و نیازمند اقدامات جدی‌تر هستیم.
وی با اشاره به مصوبه شورای انقلاب فرهنگی در خصوص افزایش جمعیت، گفت: در این مصوبه مشوق‌های خیلی خوبی برای افزایش جمعیت در نظر گرفته شد، اما باتوجه به اینکه این مصوبات ضمانت اجرایی نداشتند و بسیار بلندپروازانه بودند، عملا به درستی اجرایی و عملیاتی نشد، اما این مصوبه هم‌اکنون پیش‌زمینه طرح جوانی جمعیت و تعالی خانواده بود که هم‌اکنون در کمیسیون‌های تخصصی مجلس شورای اسلامی در حال بررسی است.
روغنی با بیان اینکه دولت در برنامه هفتم توسعه به‌صورت جدی‌تر وارد مباحث افزایش جمعیت می‌شود، اظهار کرد: رویکرد جمعیت بهینه در دستور برنامه‌ریزان کشور قرار دارد، یعنی جمعیت باید متناسب با امکانات و منابع در کشور افزایش پیدا کند و به نسل آینده نیز آسیب وارد نکند، در طرح جوانی جمعیت و تعالی خانواده همه جوانب سنجیده می‌شود.
دیگر با انفجار جمعیت در ایران مواجه نمی‌شویم
این کارشناس آمارهای رسمی تاکید کرد: تجربه ثابت کرده است که اگر تمام توان خود را برای افزایش جمیعت به کار ببریم، دیگر با انفجار جمعیت در ایران مواجه نمی‌شویم، امروز جامعه ایران نیز از شرایط جهانی و غرب الگو گرفته است و تمامی کشورها این شرایط را پشت سر گذاشته‌اند و به پیری جمعیت رسیده‌اند.
وی با اشاره به اینکه میانگین آمار ازدواج نسبت به ۱۰ سال گذشته تقریبا به نصف رسیده است، گفت: اما این کاهش ازدواج ناشی از کاهش جمعیت در سن ازدواج نیست، بلکه جوانان تمایلی برای ازدواج ندارند، باید سیاست‌ها به‌گونه‌ای اعمال شود که فرآیند پیری جمیعت تا حدود ۳۰ سال به تاخیر بیوفتد.
روغنی افزود: در ایران حداقل تا ۴۰ سال آینده با کاهش جمعیت مواجه نمی‌شویم، بلکه ترکیب جمعیتی در حال تغییر است، در حال حاضر دولت در تلاش است سیاست‌های تحدید موالید ضعیف شود، برای اجرای این سیاست‌ها نیازمند همراهی مردم نیز هستیم، اگر طرح جوانی جمیعت و تعالی خانواده در مجلس به تصویب برسد دولت نیز مکلف به اجرای آن است.
معاون مدیرکل آمار سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی چهارمحال و بختیاری با تاکید بر اینکه پیری جمعیت امری اجتناب‌ناپذیر است، خاطرنشان کرد: در برخی کشورها برنامه‌هایی برای سالمندی فعال در دست اجرا است، تا سالمندان علاوه بر مشارکت اقتصادی، سالمندی سالمی داشته باشند و هزینه کمتری را تحمیل کنند.
کاهش جمعیت در کشورهای در حال توسعه به منزله بازگشت به عقب است
مهشید سلیمانی جامعه شناس در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه سیاست کلان کشورهای در حال توسعه سرمایه‌گذاری برروی نیروی انسانی است، اظهار کرد: بالاترین سرمایه اجتماعی هر کشور نیروی انسانی ماهر و متخصص است، نیروهای بالقوه در کشورها باید تبدیل به نیروی بالفعل شوند.
وی افزود: نیروهای انسانی در کشورها باید متناسب با نیازها آموزش ببینند، همچنین برای جمعیت در هر کشور باید مسائلی از جمله مسکن، شغل، امنیت، مسائل درمانی، مسائل تربیتی، جنبه‌های روحی و روانی، نیازهای اولیه زندگی، تعلق خاطر، احساس دوست داشته شدن و ... در نظر گرفته شود.
سلیمانی با بیان اینکه در کشورهای در حال توسعه مانند ایران در تلاش هستند کاهش جمعیتی خود را به روش‌های گوناگون پوشش دهند، خاطرنشان کرد: جمعیت برای کشورهای در حال توسعه یک نقطه قوت است و اگر این کشورها سرمایه انسانی نداشته باشند از مسیر توسعه عقب می‌مانند، کاهش جمعیت در این کشورها به منزله بازگشت به عقب است.
این جامعه‌شناس با تاکید بر اینکه افزایش جمعیت زمانی می‌تواند نتایج مثبت داشته باشد که سیاستگذاران نیازمندی‌های جمعیتی را احصا و برای آن برنامه‌ریز ی کنند، گفت: در غیراین‌صورت این افزایش جمعیت بی‌رویه بدون آینده‌نگری و تدبیر می‌تواند مشکل‌آفرین باشد و می‌توان گفت نوعی تله جمعیتی محسوب می‌شود.
وی با اشاره به اینکه کشورهای جهان به دو دسته کانونی و پیرامونی تقسیم‌بندی می‌شوند، بیان کرد: به کشورهای توسعه‌یافته و پیشرفته، کشورهای کانون می‌گویند، کشورهای در حال توسعه نیز به لحاظ جامعه‌شناختی مانند سیارات در حال گردش به دور این کشورها هستند و به آن‌ها کشورهای پیرامونی می‌گویند، این کشورها در حال نزدیک شدن به توسعه‌یافتگی هستند.
سلیمانی یادآور شد: کاهش جمعیت در کشورهای در حال توسعه یک امتیاز منفی محسوب می‌شود، اما قبل از اعمال سیاست‌های افزایش جمعیت باید پیش‌زمینه و زیرساخت‌های مورد نیاز فراهم شود و دولت بتواند این جمعیت را مدیریت کند، در غیراین‌صورت در مسیر توسعه بازگشت به عقب داریم، رشد جمعیت در صورتی مثبت است که تمام نیازهای جمعیت مورد توجه قرار بگیرد.
این جامعه‌شناس در پایان تاکید کرد: اگر می‌خواهیم رشد جمعیت تبعات منفی در جامعه نداشته باشد باید به زیرساخت‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و ... در کنار یکدیگر توجه کنیم و این جمعیت به نقطه قوت تبدیل شود.
جمعیت کشور در حال حرکت به سمت سالمندی است
پیش از این نرگس عسگری مدیرکل بهزیستی چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه سالمند به فرد بالای ۶۵ سال اطلاق می‌شود، اظهار کرد: همچنین افراد بین ۳۰ تا ۶۵ سال نیز در رده سنی میانسالی قرار می‌گیرند و در حال حاضر ۵ درصد جمعیت استان سالمند است.
وی با بیان اینکه سالمندان یکی از اقشار جامعه هدف سازمان بهزیستی هستند، بیان کرد: نزدیک به هشت درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند، جمعیت کشور در حال حرکت به سمت سالمندی است و در سال‌های آینده با افزایش آمار سالمندان در کشور باتوجه به رسیدن متولدین دهه پنجاه و شصت به سن میانسالی مواجه خواهیم بود.
عسگری با اشاره به اینکه پیش‌بینی می‌شود جمعیت سالمند کشور به سه تا چهار برابر افزایش پیدا کند، گفت: قطعا افرادی که به سمت سالمندی حرکت می‌کنند دچار بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشار خون بالا، ناتوانی جسمی، حرکتی و ... می‌شوند.
باوجود تمامی هشدارها برای سالمندی جمعیت ایران در آینده‌ای نه چندان دور،زوجین به‌علت نبود اطمینان از برنامه‌ریزی صحیح برای آینده و نبود ثبات اقتصادی در کشور از فرزندآوری امتناع می‌کنند، این موضوع یک زنگ خطر جدی در کشور محسوب می‌شود، زیرا اگر چاره‌ای برای کاهش جمعیت در کشور اندیشیده نشود، در آینده با مشکلات بسیاری روبرو می‌شویم.
ایسنا
جدیدترین اخبار
پربیننده ترین
